بیش از یک میلیارد مسلمان در سراسر جهان در ماه رمضان روزه می گیرند . مسلمانان به این دلیل روزه می گیرند که در قرآن این حکم وجود دارد . قرآن به مسلمانان یادآوری می کند که بسیاری از پیامبران و و پیروان آن ها قبل از حضرت محمد ( ص ) ، نیز روزه گرفته بودند . عید یهودیان و مسیحیان نیز نمونه هایی از روزه هستند اگرچه ماهیت و مدت روزه آن ها ممکن است متفاوت از روزه داری مسلمانان باشد .
آیه ای که مسلمانان را به روزه داری مقرر می کند با این جمله خاتمه می یابد : و روزه برای شما خوب است ، فقط اگر می دانستید ( آیه 184 سوره بقره ) . در این مقاله سعی شده است برخی از یافته های اخیر در مورد تغییرات مغز انسان ها در هنگام روزه داری و تاثیرات آن بر ذهن و رفتار افراد مطرح شود . در ادامه به فواید روانشناسی روزه گرفتن پرداخته شده اما قبل از آن لازم است با فلسفه روزه داری آشنا شوید .
فلسفه روزه داری
در دوره و زمانه امروزی ، ما به طور معمول یک وعده غذا در روز می خوریم اما هرگز در مورد دلیل آن نمی پرسیم . هیچ قانون بیولوژیکی ای ایجاب نمی کند که ما انقدر پرخوری کنیم به جز اینکه شرطی شده ایم که اگر چند ساعت غذا نخوریم گرسنه می شویم . انسان امروزی ، حدود 250 هزار سال پیش به وجود آمد اما کشاورزی تقریباً در حدود ده هزار سال پیش توسعه یافت . این بدان معناست که حدود 240 هزار سال ، انسان روزانه سه وعده غذایی نمی خورد . انسان ها ، آهو یا حیوانی دیگر را به قتل می رساندند آن را با طایفه خود در طی چند روز می خوردند و بعد برای چند روز دیگر گرسنه می شدند . بنابراین آنها با نخوردن سه وعده غذایی در روز نمی مردند .
با این حال ، دوران مدرن متفاوت است زیرا ما غذایی که می خواهیم را داریم و فرهنگ غذا خوردنمان به گونه ای است که ما را تنبل کرده و توانایی استفاده از منابع انرژیمان متوقف کرده است . در ارتباط با فلسفه روزه داری ، پرخوری باعث بسیاری از بیماری های بیولوژیکی شده و تحقیقات پزشکی ، مزایای آشکار روزه گرفتن برای بدن انسان را تایید کرده است . اکنون تحقیقات ، در مورد تاثیر روزه داری بر مغز انسان و سلامت روان کلی در حال پیشرفت است . در اینجا منظورمان ، روزه گرفتن های متناوب از طلوع تا غروب آفتاب بوده و عملی است که بعد از سی روز به پایان می رسد . هدف رژیم غذایی در روزه داری محدود کردن مصرف کالری است در غیر این صورت ، آثار جسمی و روانی روزه گرفتن بروز پیدا نمی کند .
تاثیر روزه گرفتن بر مغز
به طور متوسط مغز انسان ، 100 میلیارد سلول داشته و 22 درصد از انرژی بدن را مصرف می کند اما نکته منحصر به فرد این است که مغز در هنگام محرومیت از غذا فعال تر می شود . به طور معمول ، مغز انرژی خود را از طریق گلوکز ( glucose ) بین وعده های غذایی یا تجزیه گلیکوژن (glycogen ) که در کبد و ماهیچه ها ذخیره می شود دریافت می کند .
از آنجایی که انرژی گلیکوژن از شروع روزه بسیار کاهش پیدا می کند مکانیسمی در انسان اتفاق می افتد به اسم نوگلوکززایی (gluconeogenesis ) که با استفاده از آن گلوکز تولید می شود اما تاثیرات منفی بر روی ماهیچه ها می گذارد . با این حال ، بعد از سه تا 4 روز روزه داری ، کبد شروع به تبدیل چربی بدن به کتون (ketones ) می کند . در ارتباط با آثار پزشکی روزه گرفتن ، یکی از این کتون ها ( beta-HBA ) ، یک منبع سوخت بسیار کارآمد برای مغز است و اجازه می دهد همزمان با روزه داری ، مغز نیز به عملکرد خود ادامه دهد و وابستگی به نوگلوکززایی را کاهش می دهد . این فرایند ، هوشیاری شناختی بیشتری را در افراد به همراه دارد .
همچنین ، دانشمندان در مورد اثرات پزشکی روزه ، مطرح کرده اند که بدن پس از گذشت چند روز از روزه داری ، با گرسنگی سازگار شده و شروع به آزاد کردن مقادیری از کاتکول آمین ( catecholamines ) از جمله آدرنالین ( adrenalin ) ، نوراپی نفرین ( norepinephrine ) و دوپامین ( dopamine ) در مغز می کند . این هورمون ها و انتقال دهنده های عصبی ، در نتیجه پاسخ جنگ و گریز ، بدن را برای کار سخت آماده کرده و به عنوان یک افزایش دهنده خلق عمل می کنند .
داروهای تجویز شده برای افراد مبتلا به افسردگی موادی شیمیایی ای را فراهم می کنند که به طور طبیعی از طریق روزه گرفتن قابل دریافت هستند . به همین دلیل ، برخی از مطالعات نشان می دهند نمرات افسردگی و اضطراب در 80 درصد بیماران ، درست چند روز بعد از روزه گرفتن کاهش پیدا می کند .
مطالعات همچنین الگوی خواب بهبود یافته در بیماران دچار بی خوابی را در مقایسه با میزان قبل از روزه داری و کاهش احتمالی میگرن به دلیل بالا رفتن سطح سروتونین را نشان داده اند . از سوی دیگر ، تحقیقات نشان داده اند کودکان مبتلا به صرع در صورت روزه گرفتن ، تعداد تشنج های کمتری را نشان می دهند .
تاثیر روزه داری در سلامت روانشناسی
تحقیقات روانشناسی ، فواید روانشناسی روزه گرفتن در شناخت و حافظه را نشان می دهند . برای همه کسانی که که روزه می گیرند ، صبر و تحمل تاب آوردن در برابر وسوسه غذا خوردن و سایر محرک های محیطی و توانایی نادیده گرفتن آن ها ، فضیلت از خود گذشتگی را در افراد تقویت کرده و این امکان را به افراد می دهند که فروتن شده و به بلوغ برسند . روزه داری به خود تنظیمی و خود کنترلی ما نیز کمک می کند تا یاد بگیریم روال روزانه خود را به ترتیبی تعیین کنیم که باعث می شود انضباط بیشتری داشته باشیم .
روزه باعث افزایش آگاهی ما از نقاط قوت و ضعفمان شده و به ما کمک می کند در جهت بهبود خود پیش برویم . یادگیری انجام کارهایی که برای بسیاری از افراد سخت است می تواند به ما اعتماد به نفس و احساس خودکارآمدی بدهد . فرد روزه دار ممکن است با خودش بگوید : " اگر من بتوانم روزه بگیرم می توانم کارهای دشوار دیگر زندگی را نیز انجام دهم " .
یکی دیگر از فواید روانشناسی روزه داری ، افزایش احساس تعلق به گروه یا جامعه است . در ماه مضان ، خانواده ها و دوستان مسلمان ، با یکدیگر غذا خورده و غذاها را با هم به اشتراک می گذارند به خصوص با خانواده های فقیر . این اقدامات ، ویژگی های همدلی ، نوع دوستی و احساس قدردانی از داشتن چیزی برای اهدا کردن به دیگران یا دریافت آن از دیگران را تقویت می کند .
مهم است که بدانیم با شروع روزه داری ، مغز از دریافت فوری گلوکز محروم است و به همین دلیل ممکن است افراد در چند روز اول ، احساس ضعف ، گرسنگی و سردرد را تجربه کنند اما پس از چند روز ، مغز احساس راحتی بیشتری پیدا کرده و بدن با این شرایط سازگار می شود . این مسئله به کاهش وزن افراد چاق نیز کمک می کند .
نکته نهایی
از سوی دیگر ، روزه داری بر معنویت نیز تاثیرات مثبت دارد . روزه نه تنها برای جسم و ذهن بلکه برای بالا بردن سطح معنویت افراد نیز توصیه می شود زیرا فرد روزه دار ناخالصی های اندیشه و شخصیت را از درون خود بیرون می کند و به نوعی ، با این عمل ، خود را از پیوندهای زمینی رها کرده و به مقدسات می پیوندد .
در هنگام روزه داری ، افراد به جای صرف وقت برای غذا خوردن و نوشیدن ، به تامل در مورد هدف مندی و تلاش در جهت رسیدن به اهداف زندگی می پردازند که نتیجه آن خودسازی در این دنیا و آخرت می شود . این اعتقاد که مولفه های نفسانی ، روح را به سمت خواسته های زمینی می کشد در حالی که روزه گرفتن نفس را مهار می کند توسط پیروان بسیاری از ادیان تایید شده است و به تبع آن ، روزه گرفتن در سراسر جهان توسط مردم ، تشویق می شود .
همانطور که گفته شد روزه گرفتن نتایج بسیار مثبتی بر معنویت افراد دارد . اگر می خواهید در مورد معنویت و اهمیت آن در زندگی اطلاعات بیشتری کسب کنید پیشنهاد می کنیم در ادامه و بر روی لینک زیر کلیک کنید .
سوالات متداول
1- فلسفه روزه داری چیست ؟
سبک زندگی امروزی باعث تنبل شدن افراد و عدم استفاده از منابع انرژی می شود که روزه داری باعث تغییر این سبک زندگی می گردد . برای آگاهی از جزئیات بیشتر می توانید مقاله را مطالعه کنید .
2- روزه گرفتن چه تاثیراتی بر مغز دارد ؟
افزایش هوشیاری شناختی و کاهش افسردگی و اضطراب در نتیجه تاثیرات مثبت روزه بر مغز است که در مقاله به جزئیات آن بیشتر پرداخته شده است .
3- روزه داری از نظر روانشناختی چه پیامدهایی دارد ؟
افراد روزه دار مهارت خودتنظیمی و خودکنترلی بیشتری داشته و به دلیل انجام این کار سخت اعتماد به نفس بیشتری پیدا می کنند که در مقاله به جزئیات آن بیشتر پرداخته شده است .
منبع : فواید روانشناسی روزه گرفتن
